Artikels door Johan:
Liedeken van Theophiel
Meermaals verwezen we hier al naar de zangwijze “Van Theophiel” zoals die enkele keren was aangeduid bij oude moordliederen. Tijd om het origineel (of wat we ervan terugvonden) hier ook een plaatsje te geven, al moeten we ons vooral baseren op producten van mondelinge overlevering. Het verhaal en de melodie(1) stammen uit de 19e eeuw of vroeger, Oostendenaar Jan Van Wulpen (1866-1930) beweert op een liedblad dat de “woorden” van hem zijn maar wij vonden ook flarden op liedbladen die nog treuren over Napoleon (+1821).
Het lied verhaalt de onfortuinlijke lotgevallen van een jongeman die naar Pruisen trekt om werk te zoeken. Als hij bij een hevig onweer in een herberg gaat schuilen komt daar ook een rijke heer het ontij ontvluchten. De uitbaters van de herberg merken dat die man veel geld en kostbaarheden bij zich draagt en ’s nachts vermoorden en beroven ze hem. Ze verstoppen een deel van de buit in de reiszak van Theophiel, sturen hem weg en geven hem dan aan bij de de arm der wet. De bewijzen zijn overtuigend, Theophiel zal terechtgesteld worden. Gelukkig is hij al heel zijn leven een godvruchtige gelovige en dus wordt zijn smeekbede gericht aan Onze-Lieve-Vrouw verhoord waarna de snode herbergier en zijn eega hun verdiende lot niet meer kunnen ontlopen.
Het is opvallend hoe in oudere liederen én in sprookjes logementhouders en hun vrouw regelmatig klanten ’s nachts schijnen te beroven en zelfs te vermoorden. In het lied van Alfons belaagt zo’n koppel zelfs zonder het te beseffen hun eigen kind! Waar rook is, is vuur zegt een spreekwoord …
Alfons komt volgens dat lied toevallig ook uit Pruisen terug, met zakken vol geld: een teken dat een zelfde oer-verhaal in varianten is blijven voortleven.
We hebben het al eerder aangestipt: lang geleden waren toehoorders geduldiger en minder gehaast dan nu. Zangstukken met 10 of meer strofen? Geen probleem toen!
Liedeken van Theophiel
1045 [AC] onbekend
Vaders en moeders hier in het ronde,
kom eens en luister naar dit lied.
Jonkheid hoe ik het u zal verkonden
wat er in Duitsland is geschied.
Hoe men kan komen in zo’n geval
is een exempel voor ons al.
En Theophiel was op de baan
in Pruisen achter werk gegaan.
En Theophiel was op de baan
in Pruisen achter werk gegaan.
Regen en bliksem en donderslagen
zo een onweder werd nooit gehoord
hij steld’ op God zijn betrouwen alle dagen
en ging door het slecht weder voort
hij zag van verre een herberg staan
hij is er dan naartoe gegaan
vroeg aan den baas om logement
door het slecht weder was hij kontent
Daar kwam een heer de deur opensteken
tot Theophiel zijn druk en ellend
hij kwam daar tegen den baas te spreken
maakt aan hem zijn reize bekend
Zo een onweder heeft nooit bestaan
dat er geen mens er door kan gaan.
Zie toch wat smerten en getraan
als men het werk moet zoeken gaan.
Zij drinken, eten en vertellen
dan was het tijd om slapen te gaan
duizend frank kwam den heer te bestellen
en sprak, totdat ik morgen opsta.
Ziet hoe het geld den mens verblindt,
waar dat de baas zijn lust in vindt
met zijne vrouw vol wreedheid groot
hebben zij samen dien heer vermoord.
Z’hebben zijn koffer opengebroken
200 frank en d’horloge daarbij
in Theophiel zijn zakken gestoken
om hem te brengen in druk en lij.
‘s Morgens als hij kwam op te staan,
hij ging op reis langs bos en baan.
Den baas is naar de wet gegaan
zei: Theophiel heeft die moord gedaan
Men deed terstond telegraphieeren
en in de stad werd hij gearreteerd
van de gendarmen gekoord en gebonden
naar het prison getransporteerd.
Hij werd beschuldigd van die moord
wat een droefheid als hij dat hoort
Op ’t tribunaal, wat droefheid groot,
werd hij verwezen naar de dood.
Baas en bazin werden ontboden
zeiden dat hij de moord had gedaan
dat het niet anders konde komen,
dat het niet anders konde bestaan.
Zie hoe dat hij versteld kwam staan
als zijn pakje werd opengedaan.
’t Geld en horloge tot zijn ellend
maakt hem als moordenaar bekend.
In ’t gevang heeft hij een brief geschreven,
aan zijne moeder maakt’ hij bekend
dat hij onplichtig moest laten het leven.
Dan heeft zij zich op reis gesteld.
Als zij dan kwam bij hem gegaan
vroeg ze wat dat hij had gedaan.
Dat hij moest sterven op ’t schavot,
voor ene moeder wat droevig lot.
Ach kind, wanneer gij werd geboren
had ik u liever naar ’t water gebracht
om lijk een hond u te versmoren
ach Theophiel waar was uw gedacht?
Als ik u in ’t gevang zie staan
mijn moeders hert breekt van getraan
een moeder moet sterven van verdriet
als zij zulks van hare kinders ziet.
Ach moeder, wilt mij niet verlaten
God weet dat ik geen moordenaar ben
Maria ook zal nooit toelaten
dat ik onplichtig ’t schavot beklim.
Ik heb Hem van jongsaf bemind
en Haar getrouwelijk gediend:
zij zal mij helpen uit mijn lot
eer ik zal komen op ’t schavot.
Theophiel bad Haar alle dagen
ach Ons-Lievrouw, mijn lijden is hard.
Maar zij heeft hem ook niet verlaten
hielp Theophiel uit zijn druk en smart.
Binst den nacht kwam zij bij hem gegaan
en gaf hem daar een schoon vermaan:
morgen zijt gij uit druk en rouw
maar vergeet nooit God en Ons-Lievrouw.
Bazin en baas gingen aan ’t drinken
kregen discussie op ’t onverwachts:
de vrouw kwam haren man verwijten
dat hij van dien heer de moordenaar was.
Als de geburen dat hebben verstaan
zijn zij snel naar de wet gegaan.
Baas en bazin met volle kracht
werden dan naar ’t gevang gebracht.
(1)melodie ook “Constant en Constantie” genoemd en zeer verwant met “Hoe lig ik hier in dees ellenden” (liedblad anno 1759) of “Ach vrienden die hier staan in ’t ronde” (uitgeverij Van Paemel, Gent, 17xx-1860)
![]() |
Partituur * Liedeken van Theophiel * |
![]() |
1. instrumentaal
|
Bronnen: Zangwijze ondermeer gevonden in "Filosofen van de Straat" (Roger Hessel); afwijkende versie in het oudere "Volkslied in West-Vlaanderen" (Roger Hessel, lied nr 26) Tekstversie van Jan Van Wulpen in "Muzikaal Erfgoed van Oostende" (Roland Desnerck) Afwijkende tekstversie in "Marktzangersliederen uit Erpe-Mere" (Julien De Vuyst) Oud anoniem liedblad (verzameling Erik Wille) Beste tekstversie op een anoniem liedblad "Theophiel was op de baan" met op de keerzijde "Constant en Constantia" (verzameling Erik Wille)